नेपालका हिन्दू खस–आर्यहरुले दशैंलाई राष्ट्रिय पर्ब मनाइरहँदा गैह्रहिन्दू आदिवासी तामाङहरुले भने यही छेका पारेर मौलिक पर्ब म्हेनिङ मनाइरहेका छन् । यही सन्दर्भलाई केही मानिसहरुले दशैको तामाङ भाषाको अनुवाद म्हेनिङ हो कि भन्ने भ्रम पनि परेको हुन सक्छ । त्यसैकारण केहीले दशैं मान्नु र म्हेनिङ मान्नु एकै हो भन्ने पनि गरेका छन् । वास्तविकता के हो भने दशै राज्य संरक्षित पर्ब हो भने म्हेनिङ पुनर्जागरण गरिएको चाड हो ।
खेप्पास्हुङ ‘खेप्पा’ र ‘स्हुङ’ मिलेर बनेको छ । जस्को अर्थ हुन्छ ‘बुढो देवता’ । अर्थात पितृ पुजनु नै खेप्पास्हुङ हो । मुलतः हिन्दूहरुले पितृपुजाका लागि सोह्रसराध गरिरहँंदा तामाङहरुले पनि पितृस्मरणका लागि खेप्पास्हुङ मनाउने गर्दछन् । तर यो पर्ब मनाउने विधि विधान तथा यसको प्रक्रियाहरु भने फरक छ । खेप्पास्हुङ मनाउँदा हरेक घरमा पितृको तोर्माको प्रतिमुर्ती स्थापना गरेर भाले बली दिने गरिन्छ । यस्तो पुजामा जाने बुझेसम्म पितृहरुको नाम स्मरण गर्ने र आशिर्वाद माग्ने गरिन्छ ।
म्हेनिङ आदिवासी तामाङहरुको मौलिक र परम्परागत धार्मिक, साँस्कृतिक पर्व हो । यसको दशैंसंग कुनै साइनो र सम्बन्ध छैन । दशंैमा पुजा गरिने शक्ति पीठ, दुर्गा पुजासंग म्हेनिङको कुनै सम्बन्ध छैन । केवल म्हेनिङ मनाउने समयको मिलन मात्र हो भने पनि हुन्छ किन भने म्हेनिङ भनेको नवौ महिनाको नाम हो । अर्थात यो काल र समय मात्र हो । यो नवौ महनिामा मनाइने पर्ब भएकाले म्हेनिङ प्रचलनमा रहेको हो । तर यो पर्ब मनाउने विधि, विधान र परम्परा अनुसार म्हेनिङको अर्को रुप खेप्पास्हुङ हो ।
खेप्पास्हुङ के हो ?
म्हेनिङको वास्तविक अर्थ र महत्व खेप्पास्हुङसंग सम्बन्धित छ । खेप्पासुङ नमनाउने हो भने म्हेनिङको कुनै अर्थ रहँदैन । अशोज कात्र्तिक महिनाको बीचमा पर्ने म्हेनिङ पर्बको मुख्य क्रियाकलाप खेप्पास्हुङ मनाउनु हो ।
खेप्पास्हुङ ‘खेप्पा’ र ‘स्हुङ’ मिलेर बनेको छ । जस्को अर्थ हुन्छ ‘बुढो देवता’ । अर्थात पितृ पुजनु नै खेप्पास्हुङ हो । मुलतः हिन्दूहरुले पितृपुजाका लागि सोह्रसराध गरिरहँंदा तामाङहरुले पनि पितृस्मरणका लागि खेप्पास्हुङ मनाउने गर्दछन् । तर यो पर्ब मनाउने विधि विधान तथा यसको प्रक्रियाहरु भने फरक छ । खेप्पास्हुङ मनाउँदा हरेक घरमा पितृको तोर्माको प्रतिमुर्ती स्थापना गरेर भाले बली दिने गरिन्छ । यस्तो पुजामा जाने बुझेसम्म पितृहरुको नाम स्मरण गर्ने र आशिर्वाद माग्ने गरिन्छ ।
तामाङ समाजमा खेप्पास्हुङ संगै झ्योहो र झ्योमो पुजा गर्ने गरिन्छ । यो भनेको छिमेकी वा गाउँ समाजलाई पुजा गर्ने प्रचलन हो । गाउँका देवी, देवता तथा अन्यलाई पनि स्मरण गर्ने अवसर हो । म्हेनिङको अवसरमा सामाजिक एकता तथा धार्मिक सहिष्णुताको सन्देश प्रबाह गर्ने परम्पराका रुपमा यसलाई लिन सकिन्छ ।
यी दुबै पुजा पछि तोर्मा र भालेको मासुको प्रसाद वितरण गरिन्छ । गाउँभरी प्रसाद वितरण गर्न अपुग भएमा प्रसादमा फलफुल र मिठाइ पनि थपेर बाड्ने चलन छ ।
हिजो आज थरगत सामुहिक पुजा गर्ने चलन पनि चलेको छ । जस्ले गर्दा दाजुभाइहरु एकै स्थानमा भेला भएर खेप्पास्हुङ मनाउन सकियोस । हाल पुजा गर्ने ल्हाबोन (पुजारी)को अभावले पनि यस्तो सामुहिक पुजाको अभ्यास हुन थालेको हो । यस्तो पुजा प्रतिष्ठानमा सहभागी सबैले आफनो तर्फबाट सकेको प्रसाद र फलफूल लैजाने गर्दछन् ।
तामाङ समाजमा खेप्पास्हुङ संगै झ्योहो र झ्योमो पुजा गर्ने गरिन्छ । यो भनेको छिमेकी वा गाउँ समाजलाई पुजा गर्ने प्रचलन हो । गाउँका देवी, देवता तथा अन्यलाई पनि स्मरण गर्ने अवसर हो । म्हेनिङको अवसरमा सामाजिक एकता तथा धार्मिक सहिष्णुताको सन्देश प्रबाह गर्ने परम्पराका रुपमा यसलाई लिन सकिन्छ ।
बास्तवमा खेप्पास्हुङ वा म्हेनिङ दशैं परिपुरक नभएर आदिमकाल देखि चलेको चलन हो । यो मौलिक परम्परा हो । खास गरेर बोन धर्म ग्रहण गरेबाट नै यो पर्ब तामाङ समाजमा प्रचलित थियो । पछि बौद्ध धर्म ग्रहण गरे पछि पनि तामाङहरुले म्हेनिङ मनाउन छोडेको पाइन्न । खासमा भन्ने हो भने बौद्ध धर्मका संस्कार र संस्कृति अनि बोन संस्कृतिलाई मिश्रित रुपमा चलाएको पाइन्छ ।
