राजा ज्ञानेन्द्रले शासन सम्हालेको पहिलो बर्ष राजधानी राष्टिय दैनिकले एक विशेषाङ्क निकाल्ने निर्णय गरेको थियो । त्यस विशेषाङकमा राख्ने सामाग्रीको संयोजन गर्ने जिम्मा भने कृष्णज्वाला देवकोटा (हाल नयाँ पत्रिकाका प्रधान सम्पादक) र मेरो भागमा आइ पर्यो । हामीले सम्भावित लेखकको नामावली उतार्यौँ । त्यस मध्ये एक हुनु हुन्थ्यो, गोरेबहादुर खपाङ्गी ।
गोरेबहादुर खपाङ्गी मेरो पुरानो चिनजानको नेता हुनुहुन्थ्यो । राष्ट्रिय जनमुक्ती पार्टीका महासचिव समेत रहनु भएका खपाङ्गीसंग अनामनगरको धोवी खोला नजिकको टोलमा धेरै बर्षसंगै विताएका थियौँ ।
अनामनगरमा रहँदा तल्लोघर र माथिल्लोघर हाम्रो आवातजावत चली रहन्थ्योँ । उहाँ बस्ने डेरामा कार्यकर्ताहरुको सधै घुँइचो लागि रहन्थ्योँ ।
उहाँको वासास्थानसंगै पत्रकार खिलध्वज थापाको पनि डेरा थियो, संगै गायक जितेन राई, डा. शान्तिदेबी राईसमेतको रहनु हुन्थ्यो । हामीसंग राजेन्द्र लिङ्देन, सीता थापा, देवकुमार शिगु आदि थियौँ । अलिपर किरात राई यायोक्खाकी अध्यक्ष सुमाया राइको घर थियो ।
हामी फरक फरक घरमा बस्थ्यौँ, तर एक प्रकारले पारिवारिक वातावरण थियो । कुनै चाँड आयो कि हामी एकै ठाउँमा भेला भएर रमाइलो पनि गर्ने गर्दथ्यौँ ।
त्यतिखेर अनामनगर अहिलेको जस्तो गुल्जार थिएन । छिटफुट घर थिए । धोवी खोला छेउमा राईहरुको र एक जना गुरुङको घर थियो । अहिले इन्डिजिनियस टेलिभिजन बसेको स्थानहरु पुरै खाली थियो । एक प्रकारले त्यो फूटबल खेल्ने मैदान थियो ।
त्यही खुला मैदानमा बसेर खपाङ्गीसंग कहिले सामुहिक र कहिले एकल रुपमा अन्तरक्रिया गरेका थियौ ।
समाज कसरी बन्छ, नेपाली समाजको चरित्र कस्तो छ ? किन यहाँका आदिवासी जनजातिहरु पछाडि परे भन्ने सम्बन्धमा खपाङ्गीसंग प्रस्ट धारणा थियो । यीनै कुरामा हाम्रो नियमितजस्तो सम्बाद हुन्थ्यो ।
उहाँको माक्र्सवादको बारे राम्रो अध्ययन थियो । तत्कालीन नेकपा मालेमा रहनु भएका कारण नेपालमा माक्र्सबादको प्रयोगबारे उहाँको अनुभव थियो ।
माक्र्सवादको सकारात्मक पक्ष हुँदाहुँदै नेपालका कम्युनिष्टहरुले यसलाई विकृत बनाएको उहाँ सधै भन्नु हुन्थ्यो ।
तर हामीले नेपालमा राजतन्त्र, राजतन्त्रको भविष्यबारे छलफल गर्न पाएका थिएनौ । अर्थात राजतन्त्रका बारे उहाँको धारणाका सम्बन्धमा म अनविज्ञ थिएँ ।
यही मेसोमा राजधानी दैनिकको बार्षिकोत्सवमा प्रकासित हुने विशेषाङ्कमा उहाँसंग अन्तरङ्ग कुराकानी गरेर आलेख बनाउने निधो गरेका थियौ । त्यसको जिम्मेवारी मेरो थियो ।
त्यतीबेला खपाङ्गी ललितपुरको कुसुन्तीतिर । हामी चावेलमा थियौ । चावेलबाट कुसुन्ती निकै लामो दुरी थियो । भेटघाटका लागि विशेष योजना नै बनाएर जानु पर्छ ।
कुसन्ती पुग्ने सार्वजनिक यातायात पनि अहिलेको जस्तो सहज थिएन । अहिलेको जस्तो पठाऊ हुने कुरा पनि भएन ।
राजधानीले राजाको पहिलो बर्षको समीक्षासहित विशेषाङक प्रकाशन गर्न लागेको कुरा फोनमा जानकारी दिएँ । त्यसका लागि एउटा लेख उपलव्ध गराउने आग्रह सहितको पत्र तयार भएको पनि भनेँ ।
उताबाट खपाङ्गीले फोनमा जवाफ दिनु भयो ‘हुलाकको पोष्टबक्समा चिठी खसाई दिनु र चिठी हेरेपछि फोन गर्छु ।’
खपाङ्गी वैचारिक रुपमा प्रष्ट र राष्ट्रिय र अन्तराष्ट्रिय घटनाप्रति सधै अपडेट हुने गर्नु हुन्थ्यो । राजा ज्ञानेन्द्रको एक बर्षको राजकाजबारे जानकार नहुने कुरै भएन ।
बजारमा यस्तो माहौल थियो कि तत्कालीन अवस्थामा राजा ज्ञानेन्द्रको कसैले विरोध गरेको थिएन । शसस्त्र द्वण्द्वमा रहेको माओवादीको पनि एक प्रकारले मौनता थियो । डा. बाबुराम भट्टराइले एउटा लेख लेख्न बाहेक अन्यत्र राजतन्त्रका बारे खासै चर्चा गरिएको सुनिएको थिएन ।
यही पृष्ठभूमिमा एउटा वैचारिक लेख तयार गर्न खपाङ्गी तयार हुनु भयो । अनामनगरको रुपरेखाको कार्यलयमा भेट्ने र त्यही लेख तयार गर्ने हाम्रो फोन बार्ता भयो । मलाई लागिरहेको थियो, खपाङ्गीले बाबुरामको लाइनमा कुरा गर्नु होला ! तर त्यस्तो भएन ।
राजारानीको (बीरेन्द्र र ऐश्वर्य लगायतको) हत्या भएको र देशमा एक प्रकारको नेतृत्वको रिक्तता भएको अवस्थामा शाहवंशका उत्तराधिकारी ज्ञानेन्द्र बीर बिक्रम शाह राजा हुनु एक स्वभाविक प्रक्रिया भएको उहाँले विश्लेषण गर्नू भयो ।
उहाँले झन्डै एक घन्टा टेपमा बोल्नु भयो । बोल्ने क्रममा यदि ज्ञानेन्द्र शाहले राजा हुन इन्कार गर्नु भएको भए के हुन्थ्यो ? भन्ने प्रश्न गर्नु भयो ।
उहाँले दह्रो ढंगले नेपालको भूराजनीति, बहुजातीय समाजका लागि राजतन्त्रको आवश्यकताको वकालत गर्नु भयो ।
राजतन्त्र नहुँदैमा देशमा समाजबाद आउन नसक्ने पनि उहाँले प्रष्ट पार्नु भएको थियो । यदी राजतन्त्र नहुँदैमा देश कायापलट हुने भए, भारतमा सय भन्दा राजतन्त्र मासिएको तर त्यहाँका जनताको जीवनस्तरमा खासै फरक नभएको तर्क गर्नू भएको थियो ।
सारमा राजा ज्ञानेन्द्रले राजा हुन मन्जुर भएर देशलाई बचाएको र नेपाली जनतालाई गुन लगाएको उहाँको टिप्पणी थियो । त्यही आसयको लेख सो विशेषाङकमा विशेष महत्वका साथ छापियो ।
पत्रिका छापिन्छन्, पत्रिकामा लेख, बिचार, सम्पादकीयहरु हुन्छन् । तर त्यस दिन अर्थात २०५९ असार २३ मा छापिएको गोरेबहादुर खपाङ्गीको नामको त्यो लेख विशेष भइदियो ।
विशेष यसकारण भयो कि, पत्रिकाको कार्यलयमा सयौ फोन कलहरु आए । चिठीहरु आए । सकारात्मक नकारात्मक पाठक पत्रहरु आए ।
राजकाजको एक बर्ष नामक सो विशेषाङकमा परेको सो लेख देशभरका साप्ताहिक पत्रिकाहरुले साभार गरेर पुन छापे । एउटा लेखको यतिधेरै प्रतिक्रया आएको मेरो लागि त्यो नै पहिलो घटना थियो ।
त्यो लेख छापिएको छ महिना पछि खपाङ्गी महिला तथा बालबालिका मन्त्रीमा नियुक्त हुनु भयो । मन्त्री भएपछिको भेटमा उहाँले मलाई भन्दै हुनु हुन्थ्यो, ‘पत्रिकामा छापिएको एउटा लेखका कारण सिंहदरबार धाउने बनायो ।’
अर्थात त्यसैको प्रभावबाट मन्त्री भएको उहाँको स्वीकारोक्ति थियो ।
