धनबहादुर कुसुण्डा
कुसुण्डा समुदाय बनमा राज्य गर्ने भएको हुँदा हामीलाई बनको राजा भनेर चिनिन्छ । बन जंगलमा बस्ने, गिट्ठा भ्याकुर खाने जाति हो यो । कुसुण्डाको वास्तविक पेशा भनेको जंगलमा सिकार गर्ने हो । बनका कालिजदेखि पाहा लगायत मार्ने, खाने चलन हो । हामी कुसुण्डाहरु कालिज जिउँदै पासोमा पारेर गाउँघरमा लैजाने र पैसा, अन्न संग साट्ने गर्छौ ।
किम्वदन्ती अनुसार आफ्नै राज्य भएको बेला अरु समुदायका मान्छेले हाम्रो राजा मारी दिए । यसले गर्दा हामी बन जंगलबाट बिस्तारै बिस्थापित हुन पुग्यौ । राउटे जनजाति हाम्रा रैती हुन् । उनीहरुलाई रैती भन्दा भन्दै पछि राउटे भन्न थालिएको हो । हामी रैतीहरुलाई पनि साथै लिएर बिस्थापित भएका हौं । हामीलाई अरुले भेट्छ कि भनेर लुकेर बस्ने भएको हुँदा हामीलाई पछि कुसुण्डा भनिएको हो ।
हामी कुसुण्डाहरु बन जंगलबाट बिस्थापित भएपछि हाम्रो आफ्नो संस्कार, संस्कृति परिवर्तन भएको छ । हाम्रा समुदायका मानिसहरु गाउँ, सहर बजारतिर छरिन थाले । जंगलमा पर्याप्त खानेकुरा नपाइनाले बिस्तारै यस्तो गरेर हुँदो रहेनछ भनेर उनीहरु कमाई खानको लागी जङ्गल छाडेका हुन् ।
किम्वदन्ती अनुसार आफ्नै राज्य भएको बेला अरु समुदायका मान्छेले हाम्रो राजा मारी दिए । यसले गर्दा हामी बन जंगलबाट बिस्तारै बिस्थापित हुन पुग्यौ । राउटे जनजाति हाम्रा रैती हुन् । उनीहरुलाई रैती भन्दा भन्दै पछि राउटे भन्न थालिएको हो ।
हाम्रो चाडपर्व अरुसंग पनि मिल्छ । बिशेषत मंसीर पुर्ने, बनस्पति पुजा, देवी पुजा, बनसंग रमाउने भएको हँुदा हामीले धेरै जस्तो बन पुजा गर्ने गर्छौ । केटी मान्छेले पोथी र केटा मान्छेले भाले पुजा गर्ने गर्छौं । हामीले गोबर छुँदैनौ, दही, दुध खाँदैनौ । सुन पानी र सालको परालको धुप हाल्ने परम्परा छ । यसरी नै रमाउने, बनमा बस्ने, आफन्त बोलाएर हामीले चाडपर्व मनाउने गरेका छौं ।
समय क्रम अनुसार आफ्नो संस्कार नै हरायो, पुर्खाहरु हराउँदै गए । यसरी हामी अन्य समाजमा बस्न बाध्य भएकाले पनि दशैं तिहार मनाउन बाध्य भएका हौ । सरकारबाट दशैंको लामो विदा गरेर हिन्दुकरण गरिएकोले पनि दशैं तिहार मनाउन बाध्यता आइ परेको हो । हाम्रा बाल बच्चाहरु पनि अव मौलिक भन्दा आयातित संस्कृतिमा रमाइ रहेको देख्दा दुःख लाग्छ । हाम्रो भाषा हराएको देख्दा दुःख लाग्छ । ज्ञानीमाया कुसुण्डा एक मात्र कुसुण्डा भाषा बक्ता हुन् ।
नेपाल कुसुण्डा समाजका अध्यक्ष धनबहादुर कुसुण्डासंग वार्तामा आधारित
