बराम

को हुन् बराम ?

नेपाल सरकार, आदिवासी जनजाति उत्थान प्रतिष्ठान ऐन २०५८ अन्तर्गत सूचिकृत ५९ आदिवासी जनजातिमध्ये अतिसीमान्तकृत समूहमा पर्ने बराम जाति नेपालको गोरखा जिल्लाको मध्यपहाडी क्षेत्रका आदिवासी हुन् । सरल, सोझा, मझौला, गहुँगोरो मंगोलियन शारीरिक बनौट भएका बरामहरूको आफ्नै जीवन पद्धति, रहनसहन, भाषा, संस्कृति, जमिन, सामाजिक मूल्य तथा मान्यताहरू छन् ।

बराम जातिलाई बुझाउन बराम, बरामु शब्दहरू प्रयोग गरिएको पाइन्छ । जसमध्ये बराम र बरामु थरको रूपमा प्रयोग गर्दछन् । बरामहरूको बसोबास गोरखा, धादिङ, तनहुँ, मकवानपुर, चितवन, नुवाकोट, ललितपुर, नवलपरासी, बारा र सर्लाहीमा रहेको छ । यिनीहरूको मुलथलो भने गोरखा हो । गोरखाबाट बसाइँ सराईको क्रममा अन्य जिल्लाहरूमा पुगेका हुन् ।
बराम जाति मौलिक संस्कृति, संस्कृति, धर्म र भाषाका धनी जाति हुन् । उनीहरूको उत्पत्ति र विकासको विषय अत्यन्तै रोचक छ । विभिन्न विद्वान, मानवशास्त्री एवं समाजशास्त्रीहरूले बराम जातिको बारेमा विभिन्न प्रकारका व्याख्या र विश्लेषण गरेको पाइन्छ । सन् १८५७ मा हज्सनद्वारा लिखित इल अन हिमालयन आन्थ्रोपोलोजी भन्ने पुस्तकमा बरामहरू कालीगण्डकीभन्दा पूर्व घाग्रा क्षेत्रमा बसोबास गर्दथे भन्ने उल्लेख छ । मानवशास्त्री र समाजशास्त्रीहरूले बरामु वा बराम जातिको उत्पत्ति ब्रह्मपुत्रनदीलाई मानेका छन् । उनीहरूका अनुसार ब्रह्मपुत्रनदीको तिरैतिर दक्षिणतर्फ लागेको जाति भोट बर्मेली खलक हो । ती खलकहरूमध्येको एक बराम जाति हो ।
बरामहरू कुलदेवता चण्डी, भूमे, वनदेवता आदि देवीदेवताको पूजा गर्दछन् । पूजाआजा गर्न तथा दुःख बिमार हटाउन धामी झाँक्री चलाउँछन् । मृत्युमा ज्वाइँचेलाको उपस्थिति अनिवार्य हुन्छ । उनीहरूबाटै चोख्याउने चलन छ ।

जातीय सङ्ख्या र विवरण
बराम जातिको मुख्य बसोबास पश्चिम गोरखा र लमजुङको सीमाना भएर बग्ने चेपेनदी तथा गोरखा र धादिङको सीमाना भएर बग्ने बुढीगण्डकीनदीबीचको पहाडी भू–भागमा रहेको छ । बरामहरू त्यही भू–भागका आदिवासी हुन् । २०५८ सालको जनगणनाको तथ्याङ्कअनुसार २९ जिल्लामा बराम जातिको बसोबास रहेको छ भने २०६८ सालको जनगणनाको तथ्याङ्कमा जिल्लागतरूपमा राखिएको छैन । २०६८ सालको जनगणनाअनुसार बरामहरूको जनसङ्ख्या ८,१४० रहेको छ ।
गोरखा जिल्लाको एक नगरपालिकासहित २६ गाविसमा बरामहरूको उल्लेख्य बसोबास छ । यसमा पनि निर्वाचन क्षेत्र नं. ३ मा सघनरूपमा बरामहरूको बसोबास रहेको छ । गोरखाबाहेक ललितपुरको ठूला दुर्लुङ, गिम्दी आदि गाविस, चितवन तथा धादिङको नलाङ, खाल्टे, वेनिघाट, नुवाकोटको थानापति, थानसिंङ, मकवानापुरको फापरबारी आदि गाविसमा बरामहरूको बाक्लो बसोबास रहेको पाइन्छ । तथ्याङ्कमा देखाइएको बझाङ, कैलालीजस्ता ठाउँमा बरामहरूको जातीय संस्थाको पहुँच पुग्न सकेको छैन । त्यहाँको वास्तविकता अध्ययनको क्रममामै छ । मध्यगोरखाको ताकुकोट, पन्द्रुङ, मसेल आदि गाविसमा मात्र बराम भाषा ‘बालकुरा’ बोल्ने गरिएको छ । त्यसमा पनि ताकुकोट गाविस मात्र व्यवाहारिक प्रयोगमा बालकुरा जीवित छ ।

बालकुराको अवस्था
बरामहरूको आफ्नै भाषा छ । जसलाई बरामहरू ‘बालकुरा’ भन्दछन् । उनीहरू यसमा आत्मसम्मान ठान्दछन । बराम समुदायसँगै बसोबास गरेका गैरबरामहरू समेतले बराम भाषालाई बालकुरा नै भन्दछन । अध्ययन अनुसन्धानमा गएका व्यक्तिले मात्र बरामहरूले बोल्ने भाषालाई ‘बराम भाषा’ भनेका हुन् ।

नेपालको १२÷१३ जिल्लाहरूमा बरामहरूको बसोबास रहेता पनि बालकुरा गोरखाको ताकुकोट र पन्द्रुङ गाविसका केही गाउँमा मात्र बोलिन्छ । बालकुराको अर्थ मान्छेको भाषा भन्ने हुन्छ । भोट–बर्मेली परिवारका भाषाहरूको विभिन्न वर्गीकरणमा बराम भाषालाई पनि समावेश गरेको पाइन्छ । बालकुराको सबैभन्दा नजिकको वंशगत सम्बन्ध भएको भाषा थामी हो । थामी भाषा नेपालको दोलखालगायत आसपासको क्षेत्र र भारतको दार्जिलिङमा बोलिन्छ । सेफर (१९६६)ले बराम र थामी भाषाहरू एउटै समूहमा पर्ने कुरालाई स्वीकार गर्दछन् । उनले दुवै भाषाहरूलाई ‘बोडिक शाखा’को ‘पश्चिम हिमाली उपशाखा’अन्तर्गत राखेका छन् ।

वि.सं. २०५८ सालको तथ्याङ्कमा बालकुराका वक्ता ३४२ जना रहेको छ । यो बरामहरूको कुल जनसङ्ख्याको ४.४ प्रतिशत हो । तर, यो तथ्याङ्क विश्वासनीय छैन । किनकि, बालकुराका वक्ता रहेको स्थानमा बरामको जनसङ्ख्या नै छैन भने बराम भएको ठाउँमा बालकुरा नै लोप भइसकेको देखाइएको छ । २०६८ सालको तथ्याङ्कअनुसार बालकुराका वक्ता १५५ जना रहेका छन् । यो बरामहरूको कुल जनसङ्ख्याको १.९० प्रतिशत हो । कुल १५५ जनामध्ये ५८ जना पुरुष र ९७ जना महिला रहेका छन् । पूर्वाञ्चलमा २६ पुरुष र ४० महिला गरी ६६ जना बरामले मातृभाषा ‘बालकुरा’ प्रयोग गर्छन् । मध्यमाञ्चलमा ६ पुरुष र ७ महिला गरी १३ जनाले ‘बालकुरा’ बोल्छन् भने पश्चिमाञ्चलमा १३ पुरुष र १९ महिला गरी ३२ जना बरामले मातृभाषा ‘बालकुरा’ जान्दछन् । त्यस्तै, मध्य पश्चिमाञ्चलमा ६ पुरुष र ४ महिला गरी १० जना बरामले ‘बालकुरा’ प्रयोग गर्छन् र सुदूर पश्चिममा ७ पुरुष र २७ महिला गरी ३४ जनाले बराम भाषा ‘बालकुरा’ बोल्ने गरेको तथ्याङ्कले देखाएको छ ।

यो तथ्याङ्क पनि विश्वासनीय छैन । बरामहरूको साझा जातीय संस्था नेपाल बराम संघले आदिवासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठानको आर्थिक सहयोगमा १० जिल्लामा गरेको तथ्याङ्क संकलनअनुसार बालकुराका वक्ता २१,७३९ रहेको छ । अहिले बालकुरा लोपोन्मुख अवस्थामा छ । त्यसैले बालकुरालाई संरक्षण गर्न विद्यालयमा बालकुरालाई पठनपाठनको माध्यम बनाउनु अत्यावश्यक छ । यस्तै, सरकारले बालकुरा संरक्षणका लागि तत्काल ठोस नीति अख्तियार गरी कार्यान्वयन गर्नु जरुरी छ  ।

गलत पक्ष के भने सुदूर पश्चिममा बरामको जनसङ्ख्या १३ जना छन् । तर, ३४ जना ‘बालकुरा’का वक्ता रहेको तथ्याङ्कमा उल्लेख छ । यो कुरा विचारणीय छ । किनकि, यो तथ्याङक गलत छ वा गैरबरामले बालकुरा बोल्छन् । बराम भाषा नै मृत्युप्रायः भएको अवस्थामा गैरबरामले बालकुरा बोल्नु अपत्यारिलो हुन्छ ।

तालिका नं. १

तालिका नं. २
 

‘बालकुरा’का वक्ता भएका मुलुक
बराम भाषा ‘बालकुरा’बारे हमलसम्म बृहत् अध्ययन भएको छैन । यसकारण यो भाषाका वक्ताहरू भएको मुलुकबारे उल्लेख गर्न सकिँदैन ।